อุปมาโวหาร

๕. อุปมาโวหาร หมายถึง โวหารเปรียบเทียบ โดยยกตัวอย่าง สิ่งที่คล้ายคลึงกันมาเปรียบเพื่อให้เกิดความชัดเจนด้านความหมาย ด้านภาพ และเกิดอารมณ์ ความรู้สึกมากยิ่งขึ้น โดยอาจเปรียบเทียบอย่างสั้น ๆ หรือเปรียบเทียบอย่างละเอียดก็ได้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับอุปมาโวหารนั้นจะนำไปเสริมโวหารประเภทใด 

ก. เปรียบเทียบสิ่งที่เหมือนกันสองสิ่ง มักมีคำว่า เหมือน ดุจ คล้าย เปรียบอย่าง ดังฯลฯ เป็นตัวเชื่อมคำอุปมาอุปไมยให้สอดคล้องกัน (อุปไมย แปลว่า ที่กล่าวก่อน อุปมา แปลว่า ที่กล่าวเปรียบ)

เช่น ดีใจเหมือนได้แก้ว, เล่าปี่ดีใจเหมือนปลาได้น้ำ

ข. เปรียบเทียบโดยการโยงความคิดจากสิ่งหนึ่งไปยังสิ่งหนึ่ง เป็นการเปรียบโดยนัย ต้องอาศัยการตีความประกอบ

เช่น ครูเหมือนเรือจ้าง, ชาวนาเป็นกระดูกสันหลังไทยทั้งชาติ

ค. เปรียบเทียบโดยการซ้ำคำ

จะมารักเหากว่าผม จะมารักลมกว่าน้ำ จะมารักถ้ำกว่าเรือน

จะมารักเดือนยิ่งกว่าตะวัน จะมารักตัวออเฒ่ายิ่งกว่าตัวเองเล่า

ง. เปรียบเทียบโดยการยกตัวอย่างประกอบ เช่น

พระราชา ๑ หญิง ๑ ไม้เลื้อย ๑ ย่อมรักผู้คนและสิ่งที่อยู่ใกล้ ๆ

จ. เปรียบความขัดแย้งหรือเปรียบสิ่งที่อยู่ตรงกันข้าม คือ การนำสิ่งที่ตรงกันข้าม มาเปรียบกัน เช่น

เปรียบน้ำกับไฟ ดินกับไฟ

อิเหนากับจรกา รักยาวให้บั่น รักสั้นให้ต่อ

ฉ. เปรียบเทียบโดยใช้ชื่อเทียบเคียง เช่น

ปากกามีอำนาจกว่าคมดาบ, จากเปลไปถึงหลุมฝังศพ 

***ข้อควรระวัง

-ไม่อุปมาผิดพจน์

เช่น ตาของหล่อนวาววามราวกับหมู่ดาวในท้องฟ้า

-ไม่อุปมาผิดเพศ

เช่น เขาเป็นชายหนุ่มที่ไร้ค่าเหมือนดอกหญ้า

-ไม่อุปมาเกินตัว

-เช่น หิ่งห้อยสว่างราวดวงจันทร์

-ไม่อุปมาต่ำช้า

เช่น ข้าจงรักภักดีต่อเจ้าเหมือนสุนัขจงรักนาย เป็นต้น 

ตัวอย่างอุปมาโวหารแบบร้อยแก้ว

…ถ้าแม้เจ้าอาลัยอยู่ด้วยลูกจริงๆ เหมือนวาจา ก็จะรีบกลับเข้ามาแต่วี่วันไม่ทันรอน เออนี่เจ้าเที่ยวพเนจรนอนตามสนุกใจ ชมนกชมไม้ในไพรวัน สารพันก็มี ทั้งฤๅษีสิทธิ์วิทยาธรคนธรรพ์ เทพารักษ์ผู้มีพักตร์อันเจริญ เห็นแล้วก็น่าเพลิดเพลินไม่เมินได้ หรือเจ้าปะผลไม้ประหลาดรสสดสุกทรามเสวยไม่เคยกิน เจ้าฉวยชิมชอบลิ้นก็หลงฉันอยู่จึ่งช้าอุปมาเสมือนหนึ่งภุมรินบินวะวินว่อน เที่ยวซับซาบเอาเกสรสุคนธมาเลศ พบดอกไท้อันวิเศษต้องประสงค์หลงเคล้าคลึงรสจนลืมรัง เข้าเถื่อนเจ้าลืมพร้าได้หน้าแล้วลืมหลังไม่แลเหลียวเที่ยวทอดประทับมากลางทาง

(มหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์ชูชก : เจ้าพระยาพระคลัง หน)

ตัวอย่างอุปมาโวหารแบบร้อยกรอง

      อสุรีผีเสื้อเหลือจะอด                   เเค้นโอรสราวกับไฟไหม้มังสา

ช่างหลอกหลอนผ่อนผันจานรรจา    เเม้นจะว่าโดยดีมิเห็นฟัง

                                 ( พระอภัยมณี ตอน หนีนางผีเสื้อ ของสุนทรภู่)